Менск, якога вы не бачылі. Размаўляем з мастачкай Надзеяй Леановіч

Адкуль такія яркія пачуцці да шэрага горада? Ці заўважныя воку мастака змены ў сталіцы? Хто купляе сёння карціны? І ці мусіць мастак рэагаваць на грамадскі крызіс? Размаўляем з Надзеяй.

«Толькі пагроза жыццю прымусіць бегчы»

– Ці змяніўся Мінск пасля 2020 года?

– З пункту гледжання мяне як мастака – не, не змяніўся. Асабліва калі мець на ўвазе, што мой стыль толькі пачаў фармавацца ў 2020 годзе. Як чалавек часам здзіўляешся, калі ўспамінаеш фестывалі і шматлікія канцэрты, вечарыны. Цяпер тое актыўнае жыццё падаецца такім далёкім.

Перад самай пандэміяй схадзіла на пастаноўку «Сабак Эўропы»; пасля культурная частка пачала паступова знікаць з майго жыцця. Акторы з’ехалі, музыкі з’ехалі, мастакі з’язджаюць. Калі раней я рэгулярна слухала песні на выступах у клубах, то цяпер у жывым выкананні чую музыку хіба ў пераходах метро.

Але калі ўзяць менавіта пачуцці да самога горада, то яны ўсё яшчэ цёплыя, бо многія мае сябры ўсё яшчэ тут, я гэтак жа радуюся, калі прыязджаю на вакзал, і адчуваю, што я дома. Для мяне Мінск – усё яшчэ лепшы горад на свеце.

– А што мусіць здарыцца, каб вы пакінулі родны горад?

– Пакуль думаю, што толькі пагроза жыццю можа прымусіць бегчы.

– Як вы ацэньваеце змены ў архітэктурыным абліччы горада?

– Як чалавеку мне цяжка назіраць, як руйнуецца гісторыя, цяжка бачыць, калі колішні прыватны сектар забудоўваецца хмарачосамі ці бяздушнымі паркінгамі з бетону і гандлёвымі цэнтрамі-ангарамі са шкла. Але калі казаць шчыра, мне як мастаку цікава фіксаваць сучасны Мінск, не даючы адзнакаў зменам у архітэктурным абліччы.

Мне падабаецца пісаць месцы, дзе сутыкаюцца эпохі, дзе адначасова існуе драўляная хатка і панэлька. Праўда, я рэдка паддаюся эмоцыям, калі пішу; проста ўвасабляю ўсё, што бачу. Ёсць аб’екты, якія нецікава выяўляць, ці нецікава маляваць менавіта зараз, а праз тыдзень, магчыма, мне спадабаецца ракурс на Мінск-Мір, або ў Новую Баравую пусцяць трамвай – і я з ахвотай намалюю гэта.

– Для вас ёсць розніца паміж Менскам і Мінскам?

– Мінск і Менск знаходзяцца ў розных плоскасцях. Менск – гэта чыста вобразнае паняцце, якое жыве ў мінулым і імавернай будучыні, а Мінск – штодзённы. Менск – гэта горад з яшчэ зялёным праспектам, тралейбусамі і неразбуранымі будынкамі, сцежкамі і крамамі з дзяцінства; Мінск – тое, што маем зараз.

“Я прадавала работы танна, каб зарабіць на матэрыялы для наступных карцін”

– Мастацкая прастора сталіцы – яна існуе цяпер, падчас эпідэміі на фоне вайны?

– Існуе, як і ўсё, часткова перамясціўшыся ў анлайн. Але музеі і галерэі не закрываліся на лакдаўн, яны ўсё яшчэ існуюць. Тым, хто ніколі адмыслова не цікавіўся мастацтвам, я раю схадзіць у мастацкі музей, пакуль гэта магчыма, наведваць выставы і тэатр, каб атрымаць новыя ўражанні, новы досвед. На жаль, зараз я рэдка куды хаджу, была на спектаклі «Пачупкі» ў РТБД – выдатны тэатр і пастаноўка. «Шлюб з ветрам» таксама цікава зроблены, але тэма не зусім мая, а «Пачупкі» мне вельмі падабаецца візуальна: спалучэнне матэрыялаў на сцэне, святла, гуку, вобразаў уражваюць.
– Калі загугліць вашае імя, гугл прапануе звязаны запыт “як прадаваць карціны ў рб”. Пераадрасую гэтае пытанне вам – як?

– Прапаноўваць на кожным куце. Пасля таго, як хтосьці напісаў “дык ты яшчэ і малюеш?”, уцяміла, што нешта раблю няправільна. Каб цябе ведалі як мастака, трэба пра гэта казаць самому. Каб штосьці прадаць, трэба часцей пра гэта пісаць і нагадваць. Выкарыстоўваць сацсеткі, адпаведныя платформы, знаёмых, зрабіць гэта сваёй працай і займацца ёй кожны дзень. Я спачатку прадавала танна, каб зарабіць на матэрыялы для наступных работ, а праз пэўны час адчула, што ўжо магу існаваць на гэты прыбытак.
– У вас нямала прададзеных работ. Хто ваш пакупнік?

– Збольшага мой пакупнік – беларус, узростам ад 25 да 50 год, заробак трохі вышэйшы за сярэдні, жыхар Беларусі ці мігрант, які сумуе па радзіме і хоча ў новы дом часцінку бацькаўшчыны.
– А ёсць работа, якую б вы ніколі, ні за якія сродкі не прадалі?

Карціна, якую я б ніколі не прадала, яшчэ не напісаная. Насамрэч, часам бывае шкада нейкіх работ, але потым я прыгадваю, што прадала толькі выяву, а не аўтарскія правы на твор, і ў любы момант магу напісаць яе для сябе яшчэ раз. Тым больш, у мяне няма месца для захавання вялікай колькасці палоцен, так што я даволі лёгка развітваюся з імі, каб вызваліць прастору для новых.

– Вы адчулі ўплыў заходніх санкцый як мастак – быць можа, зніклі нейкія матэрыялы, фарбы?..

– Пакуль усе матэрыялы застаюцца ў продажы. Шмат якія падаражэлі на 30 %, расейскія – на адсоткаў дзесяць. Наколькі мне вядома, толькі нідэрландскі вытворца мастацкіх матэрыялаў Royal Talens абвясціў, што прыпыняе экспарт у Беларусь і Расію, але пакуль недахопу ў яго таварах няма. Гэтаксама, як і ў бліжэйшыя месяцы не будзе праблем у Санкт-Пецярбургскага завода «Неўская палітра», фарбы якога папулярныя ў нас. Калі праз якія паўгады ў іх скончацца пігменты для фарбаў, магчыма, у той момант ужо будуць пастаўляцца складнікі з Карэі ці Кітая, гэта адаб’ецца на якасці, але яны нікуды не знікнуць.

Уплыў санкцый хутчэй адчуваеш праз праблемы з грашовымі пераводамі. Яшчэ ёсць варыянты для пераліку грошай з-за мяжы, але пакупнікі прывыклі, што гэта робіцца проста і цяпер часам адмаўляюцца ад замовы, калі ў іх не атрымалася пералічыць аплату на картку звыклым спосабам. Для беларусаў закрыліся некаторыя платформы для продажу сваіх твораў, але я гэты напрамак не развівала, нестае часу на ўсе пляцоўкі.

“Як любы чалавек, мастак павінны мець пазіцыю і меркаванне”

– У вас даволі іранічны погляд на свет, калі звярнуць увагу на спалучэнне ўзнёсласці і падкрэсленую празаічнасць. Вы ж сябе называлі рамантыкам. Такая самаідэнтыфікацыя застаецца актуальнай? 

– Канечне, застаецца. Мне якраз падаецца, што будзённасць не такая празаічная, што ў любым складніку гарадскога пейзажа можна ўбачыць нешта мілае сэрцу. Дарожныя знакі, сметнікі, слупы, правады ажыўляюць пейзаж і трошкі прызямляюць ружовыя будынкі і неба, залітае сонечным святлом; яны звязваюць карцінку з рэальнасцю і маюць пазнавальныя адметнасці, уласцівыя толькі гэтаму гораду.

Я люблю маляваць гэтыя шэрыя бетонныя трохкутнікавыя сметніцы з лагатыпам метро каля ўваходаў, шэра-аранжавыя сметнікі на прыпынках гарадскога транспарту, шапікі «Белдрук», жоўтыя аўтобусы і бірузовыя трамваі (але хацелася б большай разнастайнасці ў афарбоўцы грамадскага транспарту), тумбы «Мінскрэкламы», слупы ліхтароў на пастаментах з арнаментамі слуцкіх паясоў… Мне безумоўна шкада спілаваных дрэваў, але вось гэтая жорстка абрэзаная таполя – сапраўдны сімвал гораду, які дужа добра ўпісваецца ў творы, маючы выгляд дзікі і дэкаратыўны.

– З улюбёных мастакоў і настаўнікаў вы называлі Маціса, Марке і дэ Сталя. А ёсць сугучныя вам беларускія мастакі?  З кім вы, напрыклад, марылі б выставіцца?

– Мне дужа падабаецца жывапіс Жанны Капуснікавай і Марты Шматавай, Таццяны Радзівілка. (Падаецца, кожны раз, калі хтосьці запытвае пра ўлюбёных мастакоў, я называю розныя імёны.) Бадай, я з тых, хто згодны выставіцца з любым жывым калегам, і паважаю іх за адзін толькі выбар быць мастаком. У той жа час я не мару выстаўляцца ні з кім з іх: большасць мастакоў мараць, што ўся ўвага дастанецца толькі ім! Персанальная выстава гэта ўсё яшчэ паказчык нейкага ўзроўню.
– Акурат на адкрыцці вашай персанальнай выставы ў кнігарні “Маркс” чытаў вершы паэт Антон Рудак. А старэйшае пакаленне творцаў наракае, што вось раней мастакі, пісьменнікі і музыкі сябравалі, а цяпер кожны сам па сабе…

– Гэта праз тое, што раней яны сустракаліся на “салянцы” ці ў кавярні, а мы цяпер сустракаемся ў сацсетках. На жаль, ва ўніверсітэце я была даволі замкнёным чалавекам, таму я слаба ўключаная ў супольнасць, але хвала сеціву, зараз можна пазнаёміцца з кімсьці не выходзячы з хаты. Так што сяброўства было, ёсць, будзе.

– На вашую мастацкую дзейнасць уплываюць грамадскія падзеі – кавід, лета 2020 года, затым рэпрэсіі і ўрэшце вайна ва Украіне?..

– Кавід прымусіў мяне працаваць больш, а вось з летам-2020 і вайной было па-іншаму. Першыя два-тры дні я прывыкала да новай рэальнасці, а потым бралася за пэндзаль. Так, бывае цяжка перастаць чытаць навіны і заняцца справай – але калі ўжо распачнеш, цалкам заглыбляешся ў працэс і іншы свет перастае існаваць.

– А мастак увогуле мусіць рэагаваць на зрухі ў соцыуме – ці мастацкае выказванне, на вашую думку, адстароненае ад будзённага?

Мастак мусіць рэагаваць. Як і любы чалавек, ён павінны мець сваю пазіцыю і меркаванне; іншае пытанне, што не заўжды мастак можа адлюстраваць тое, што думае ці адчувае. Пакуль я не гатовая адлюстроўваць падзеі апошніх месяцаў, але не выключаю, што прыйду да гэтай тэмы.

                                                                                                                        Інтэрв’юер Наста Грышчук